KANKER: STEEDS IS'T HET EINDE NIET

Ek het in November 2006 uitgevind dat ek borskanker het.  Dié is onmiddellik aangespreek, en na 'n bilaterale mastektomie, rekonstruksie, en tamoksifien-behandeling, is die kanker in remissie.  Met die laaste opvolgkonsultasie in Oktober 2014, is ek steeds skoon! Wonderlike nuus!

In Maart 2015, net na Ouma Tiela (my Skoonma) se begrafnis, ontwikkel 'n swelsel onder my linkerkakebeen wat nie op antibiotika reageer nie.  'n Biopsie en 'n naaldbiopsie, en elke ander toets in die boek later, kry die ongewenste groeisel 'n naam.  Plaveisel Karsinoom.  Op die PET-scan flikker daar 'n liggie op my skiledklier en een in my lewer ook.  Die primêre sondebok bly onbekend, maar die onkoloë reken dat dit iewers in die osophagus-area gesetel moet wees.  Hierdie afleiding word gemaak na aanleiding van die gedrag van die onding.

Nog toetse, by drie verskillende hospitale in Kaapstad, en 'n radikale nekdisseksie later, meld ek weer by die Outeniqua Onkologie-eenheid aan vir behandeling.  Die behandelingsplan sluit dertig hoë dosis bestralingsessies, asook drie chemo-terapiesessies in.  Ons hoop dat die kanker betyds gediagnoseer is, en dat die behandeling hom op die neus gaan slaan.

Vir ses weke lank word daar elke dag George toe gery vanaf Mosselbaai vir die bestraling.  Manlief word nogals erg verontrief, want hy wil opsluit self by wees.  Ek is ook maar bly vir sy ondersteuning.

Sien, my ma is in Huis Elsjé waar sy versorg word omdat sy aan Alzheimer se siekte ly, en ek haar nie meer alleen kan versorg nie.  Ek het vir haar gejok oor die operasie aan my keel, want ek wou nie hê dat sy haar ontstel oor 'n saak waaroor sy geen beheer het nie.  Ek het vir haar gesê dat hulle my mangels uitgehaal het.. Sy het dit gesluk, hoewel die operasiewonde met die skeefgetrekte mond en die geswel onder my keel maar baie onwaarskynlik moes lyk. Haar enigste vraag was: "En hulle los jou so lelik?"  Ek mis dit om met my ma te kan gesels oor my eie bekommernisse, maar dis mos maar hoe die lewe is....

Twee van die chemo-terapiesessies realiseer, maar aangesien ek so sukkel om te sluk, en ontwater  besluit die onkoloog dat dit onnodig wreed sal wees om met die derde sessie voort te gaan.  Ek ontvang vloeistof binne-aars om die ontwatering teë te werk.

Die etery werk nie uit nie.  In Week 4 van die bestraling kom besoek Ian en Kim die onkologie-eenheig uit Johannesburg.  Hulle kom ons van hul ondersteuningsgroep vir Kop- en Nekkanker vertel.

Hierdie sessie is baie leersaam en insiggewend.  Ons leer dat die eetprobleem en die uitdaging om vloeistof in te neem, algemeen is by hierdie soort kanker.  Ons besluit om 'n eie ondersteunngsgroep by Outeniqua te begin sodra ek sterker is, en al die administrasie daaromheen gedoen is.  Willem is ook baie opgewonde oor die moontlikheid van bewusmaking en saamdra aan mekaar se laste.  Op die ou einde het die pasiënt en sy/haar primêre versorger baie raad en wenke oor hoe om ook hierdie stryd draagliker te maak.  Elke ou hoef nie noodwendig die wiel van voor af te ontwerp nie.

Sonder dat ek wil, verloor ek gewig.  Gelukkig is ek met 'n "dankbare gees" geseën (vriendin Rihetta Swart se opmerking), en bly ons positief.

Daar bly egter so 'n klein stukkie kommer iewers krap.  Wat van daai dingetjie in my lewer?  Daar was sprake dat hy sommer tydens die nekdisseksie "gezap" of "ge-nuke" of ge-iets sou word, maar dit het nie gebeur nie omdat die operasie te lank geneem het.

Uiteindelik is die  behandeling verby, tyd is gegun vir herstel, en nou gaan ons weer 'n CT-scan doen om die lewere te evalueer.

Skok der skokke!  Waar die een liggie ons laas met sy teenwoordigheid getart het, sit daar nou drie menere.  9mm, 10mm en 13mm groot.  Hoe kan dit wees?  My kop wil dit nie verwerk nie.  Ek wil dit nie aanvaar nie.

Is hierdie drie nou van dieselfde stoffasie as die plaveiselkarsinoom in my keel? Is daar plaveisel in 'n mens se lewer? Sit daar nog êrens 'n primêre duiwel wat sy wilde hawer rondstrooi en van my liggaam 'n bose saailand maak? Baie vrae, min antwoorde.

Wat ek wel in die proses geleer het, is dat ek nie regtig gereed is om nou al dood te gaan nie.  Daar is nog te veel dinge wat ek wil doen, plekke wat ek wil sien, geure wat ek wil ruik, smake wat ek wil proe.  Ek is nog lank nie moeg vir die lewe nie.  Ek wil nog baie drome met my kinders droom, simpel dinge aanvang, goeie dade verrig.

As dit vir my gegun word, sal ek weer gaan vir behandeling. Ek sal weer die wapenrusting aantrek en blinkpoets.  Ek sal doen wat die onkoloë en kenners voorstel, ek sal veg vir genesing, ek sal werk vir groter bewusmaking, vir navorsing. En as my beker dan leeg is, hoop ek om met 'n tevrede hart na my Maker terug te keer.

Die Tweede Kankerdiagnose

Daar is 'n (ou) Afrikaanse gesegde wat lui: "Die tweede dwaling is erger as die eerste." Ek reken dit dui daarop dat 'n mens die tweede keer in dieselfde strik trap as jy nie genoeg uit die eerste valslag geleer het nie.

Dis hoe ek voel oor die Tweede Diagnose.  Ek het dit nie verwag nie.  'n Mens is seker nooit gereed vir so iets nie, maar ek het gedink my beurt was verby.

Ek is in November 2006 met borskanker gediagnoseer, en het toe die bilaterale mastektomie, die rekonstruksie en die behandeling ondergaan.  Vir vyf jaar het ek die ou simpel pilletjie wat my so siek gemaak het, gedrink. En toe: Vryheid.

Oktober 2014 was die laaste datum vir my jaarlikse opvolgkonsultasie met die onkoloog. Wonderlik.  Ek is skoon - kanker is in remissie.  Hiep hiep hoera!

Gedurende einde Maart 2015 ontwikkel ek 'n geswelde klier onder my keel - daar waar kinders gewoonlik pampoentjies kry. Ek het nog my mangels, en reken dat dit maar net ontsteking is, en sal oorwaai.  In Meimaand dwing Manlief my dokter toe.  Hierdie ontsteking hou nou te lank aan.

Die huisdokter skryf sterk antibiotika voor, en waarsku dat ek 'n sjirurg sal moet gaan sien as die ontsteking nie opklaar nie.  Raai wat? Die eier bly ewe gerieflik sit.

Die sjirurg stuur my eers vir 'n sonar en naaldbiopsie.  Posititef vir plaveisel-karsinoom. Wat 'n slag! Hierdie karsinoom is nie familie van die eerste een nie.  Dis 'n nuwe duiwel.

Ek weet nie watse ding die plaveisel karsinoom is nie, en vra oral waar ek kom, en google die besigheid ook sommer.  Ek leer dat plaveisel karsinoom op die vel of weefsel wat in aanraking kan kom met suurstof, kan ontwikkel.  Daai borsklanker was nie so nie.  So, nou moet die oorsprong, die primêre kanker opgespoor word.  Dit kan in die lugweë, die slukderm, die mond of die anus wees. Jig.

Die onwelkome eier word verwyder, en weer gestuur vir ontleding.  Plaveisel karsinoom. Die probleem is dat daar nog van hierdie gewasse in my sagte nekweefsel sit.  Hoeveel verraad kan daar dan  in een liggaam wees?

Ek het oor kanker gedink: "Been there, done that, got the scars to show". Toe nie so maklik nie.

Hier sit ek nou weer.  'n Verdere operasie en elke toets in die boek (sommiges meer as een maal) is gedoen.  Nog 36 kliere, gewasse, goeters is verwyder.  Vier van hulle is kwaadaardig.  

Een van die toetse (PET scan)  se liggies gaan ook aan in my skildklier, en in my lewer. Hieraan is daar op hierdie stadium nog niks gedoen nie.  Die operasiewonde moet nou herstel, en daarna sal ek bestraling en chemoterapie moet kry.  Die detail van hierdie behandeling sal ek DV Vrydagmiddag hoor. Van nou af tot Vrydag, sal daar so 'n klein knaagdiertjie hier in my binneste rondskarrel, want ek kon nog nooit met grasie wag nie.

Intussen is my linkerskouer (voorheen my sterk skouer) nou oorbelas.  Sien, die lekker sterk neksening hier aan die linkerkant, het met die snoeiery van die gewasse in die slag gebly. Die skouerspiere moet nou oorpresteer.

Ek het ook nou 'n Popeye-glimlag.  'n Senuweetjie hier aan die onderkant van my gesig het tydens die operasie seergekry, en nou trek my mond skeef.  

Manlief sê ek's nou reg vir so 'n lekker kromsteelpyp - nie dat ek (of hy) al ooit gerook het nie. 

Vir myself lyk ek nou bietjie vreemd, maar almal om my probeer dit miskyk totdat ek iets daaroor sê, en dan sien hulle skielik 'n verbetering.  Ek skat hulle is erg ordentlik, of hulle raak die skewe mond gewoond.  Hoe dit ookal sy, ek was nog altyd meer as 'n senuwee, 'n klier of 'n gesigsuitdrukking.  Ek hoop om so voort te gaan.

Dis net saans, wanneer ek vir die donker skewebek trek, dat ek aan myself erken dat ek bang is vir die behandeling wat voorlê.  Ek het al erge stories, eintlik rillers, gehoor oor bestraling, en ook oor chemoterapie. Sal ek hierdie behandeling met waardigheid kan deurstaan? Sal ek dit hoegenaamd kan oorleef? Is ek sterk genoeg?

Dit is dan wanneer ek dankbaar is vir my familie, al my vriende, almal wat my liefhet, almal wat in my belangstel. almal wat vir my bid, wat moeite doen om vir my te sê ek lyk nog nes altyd.  Dit maak nie saak as hulle bietjie jok nie - dis die gedagte wat tel.

Dis dan, in die klein uurtjies van die nag, dat ek salig aan die slaap kan raak met die wete dat dit glad nie saak maak hoe ek presteer of hoe ek hierdeur gaan kom of nie gaan kom nie.  Wat wel saakmaak is dat ek veilig en geborge is in my Saligmaker se liefdevolle en almagtige hande.  Ek beleef dan ook die rustigheid in die wete dat Hy ook vir Manlief en my kinders daar sal wees wanneer hulle my dalk sou mis. Dan besef ek weer: aan iets moet ons almal doodgaan. Dit kan seker net sowel kanker as enige iets anders wees.  

Wanneer tyd nie meer tel nie, sal ons ook die antwoorde op die raaisels van hierdie lewe, waaronder  vigs, Alzheimer se siekte, depressie, kanker, armoede, misdaad en alle ander ellendes hê. (Ek weet nie of ons ooit politici sal kan verstaan nie, maar dit sal nie meer saakmaak nie.)

Tot dan sal ek vasbyt, aanhou bid, aanhou glo, aanhou wees. 

Djammer hom die pond

Ek hou so nou en dan nabetragting oor alles wat is, en oor wat eintlik moes wees.  My hart is seer as ek sien hoe welsynsorganisasies sukkel om hul dienste voort te sit en die ouens wat hulp nodig het, te help.  Staatsubsidies kom net nie by nie, en vrywilligers om onder andere fondse in te samel is nog skaarser as hoendertande.

Die ou storietjie wat my pa my kleintyd vertel het, kom toe weer by my op.

In die jare na die Tweede Wêreldoorlog, het die mense baie swaar gekry - soos nou weer.  Die oorsake was net anders, maar dis 'n ander dag se storie.

My oupa was geseënd met 'n goeie sakebrien, en kon redelik maklik oor die weg kom.  Na die Anglo-Boere-oorlog het hy byvoorbeeld vir voornemende delwers in die destydse Wes-Transvaal kleims afgehardloop, want anders as ek, was hy nogals 'n atleet.  Hy kon Engels verstaan ook - in daardie jare het dit hom laat uitstyg bo Jan en Alleman.  So kon Oupa vir mense wat dit moeiliker gevind het om liggaan en siel aanmekaar te hou, op 'n manier help om ten minste 'n dak oor hulle koppe te kry.  Destyds is hulle bywoners genoem, en het hulle ook plaaswerkies vir die boer gedoen totdat hulle 'n eie boerderytjie op die been kon bring.

Soos in die meeste boeregemeenskappe van daardie tyd, was daar 'n Jood of 'n Indiër wat die winkel gehad het.  Hier is ruilhandel gedoen: Tant Sannie bring eiers en botter in, en kan dan koffie en suiker daarmee "koop", en so aan.

Baie mense het ook "op die boekie" gekoop.  Hierdie skulde is dan na 'n oes of ander meevaller terugbetaal, en soms afgeskryf.

So kom dit toe dat 'n bywoner-oom van 'n buurplaas, te sterwe kom, en die boekie is vol, en daar is ook nie genoeg eiers of ander produkte  om te ruil vir die begrafnisklere nie. Die tannie en 'n klompie kinders moes "respektabelik" gemaak word vir die begrafnis - in swart.  So staan die tannie voor die swart material en rondtrap, want daar is geen manier waarop sy daarvan kan koop om die rouklere te maak nie.

Die een na die ander boer wat al beter daaraan toe is, kom maak ook hul draaie by die winkel.  Eg soos ons mense is, verwyl elkeen 'n tydjie by die nuwe weduwee en simpatiseer met betraande oë. Maar dis waarby dit bly - tot groot ontsteltenis van Amod, die winkeleienaar.

Op 'n stadium het sy bloed gekook, en maak hy sy geldlaai oop, haal 'n pond daaruit en gee dit vir die tante.  'n Pond was baie werd in daardie jare, en die tannie kon dit goed gebruik.  Terwyl hy die geld vir haar gee, sê hy toe sommer vir die omstanders: "Djammer, djammer! Djammer hom die pond, man"

Vir my voel dit dat ons weer daar is.  Almal is jammer, almal betreuer die omstandighede, almal treur saam, maar bitter min steek hande uit die moue en doen iets daaraan. As ons nie 'n os gekoop of 'n vrou getrou het wat ons aandag en tyd nodig het nie, het ons 'n ander rede wat ons van ons naastediens af weghou. Moet ons weer wag dat 'n "volksvreemde" die boodskap bring? Wat sou Jesus doen?

Nasionale Melktertdag

Nasionale Melktertdag

Vandag is dit Nasionale Melktertdag.  Ja, dis reg: Nasionale Melktertdag.

Ek glo ons is die enigste land ter wêreld wat ‘n tert so vereer. Dit kan mos net ‘n land met ‘n baie ernstige siening van die lekker dinge in die lewe wees wat aan iets soos ‘n dag vir die Melktert kan dink; of aan ‘n Nasionale Braaidag met al sy variasies.

Ons is ernstig oor die dinge wat by ons lippe verbyglip binnetoe.  (Soms sou dit beter swwe as ons so waak oor di twat deur die lippe uitgaan)  Kyk maar net na al die kosprogramme.  Dis Masterchef, Kêrels wat kook, Come dine with me, South Africa (en ander plekke), Kokkedoor, noem maar op.  DieTV-base sal nie met hierdie programme aanhou as die kykerstal nie groot genoeg is nie.

Ek vind geen fout daarmee nie.  Ons is immers geskape met die vermoë om te kan PROE.  Ons het hier plaaslik selfs ‘n fees ter ere van eetgoed: Die PROE Mosselbaai fees. Wys jou net.

Vele kerke, skole en  welsynsorganisasies is ook op hierdie manier pannekoek vir pannekoek, koesister vir koesister gebou. Eetgoed lê ons voorwaar na aan die hart.  Ons liefde vir lekker eet hou ook ‘n klomp mediese praktisyns aan die werk en aan die lewe. Om van die farmaseutiese maatskappye nie te praat nie.

Van babatyd af word ons getroos, beloon, kalmeer met ietsie lekkers in die mond.  Ooms bly selfs wakker in die kerk met klein pienk lekkertjies. “Ouderlingspilletjies”het ons dit destyds genoem. Ek wonder of mens steeds ouderlingspilletjies kry.

Ek dwaal af.  Die enigste ooreenkoms tussen ouderlingspilletjies en melktert, is dat Kenani (ACVV Mosselbaai) se melktert vandag pienk is.  Pienk omdat ons ook graag ‘n bydrae tot die bewusmaking van borskanker wil maak.

Dit bring my by ‘n ander eienskap van ons geliefde volkie.  Ons versuip die swaarkry behoorlik met lekkerkry – gee ons net ‘n halwe kans. As ons dit nie op ‘n sosiale manier kan saamdoen nie, maak ons grappe oor die ellende in en om ons.

So is daar meer as genoeg “donker” grappe wat ons help oorleef met  Eskom se beurtkrag.

Selfs oor siektes word daar grappe uitgedink.

Ons rasse-ding wat maar net nie wil gaan lê nie, kry dieselfde behandeling. Hier werk dit net nie, want dit is asof hierdie kwessie net al hoe nader aan die nerf en al hoe kwesbaarder word.  Ek kan nie verstaan waarom dit nou juis so ‘n sensitiewe saak moet wees nie.  Ons is tog almal op die een of ander manier anders as almal om ons – selfs ons naaste familielede toon die een of ander eienskap wat eie aan hom/haar is, maar ons hou almal van eet.

Daar is ook grappe oor vloede, aardbewings, verspoelings, verloorwedstryde, politieke leiers en politieke “wanna-be’s”. Ouderdom en verwante probleme loop ook onder die gelykmaker, die grap, deur.

Nadat die Rhodesiërs lank lank gelede, voor Zimbabwe, na ons land uitgewyk het, is hulle “when-we’s” genoem omdat hulle so teruggehunker het na hul land van melk en heuning. ‘n Tipiese voorbeeld sou wees dat so ‘n inkommer sou sê: “When we were in Rhodesia ……”

Terug by melktert.  Melktert het saam met die slawe uit Maleisië van destyds voet aan wal gesit. Ons het dit as volksbesit totaal oorgeneem.

Selfs in melktert is daar variasies.  Jy kry die melktert waarvan die kors eers gebak word, en die vulsel dan in die gebakte kors geskep word. (Skoonma se resep).  Dan is daar diegene wat die kors en die vulsel saam bak. My ma se resep is so, want dan word die eierwit ook gaar.  Nog ‘n variasie is waar die kors met beskuitjies en botter gemaak word. En dan vir die kitsresep der kitsresepte: die een waar die kors met beskuitjies en botter gemaak word, en die vulsel hoofsaaklik kondensmelk bevat.  Amper vergeet ek: my skoonsus se melktert kry bietjie klapper ook in. En daar is nog die korslose melktert ook.  Almal is melktert, almal is lekker, almal maak vet, almal kry kaneel oor, en almal word vandag vereer.

Geniet teetyd met ‘n lekker stuk melktert – sommer net om die lewe en die dag te vier.  Overgezet synde: Viva, Melktert! Melktert, Viva!

Marietjie Knoetze: Bright Spark

Marietjie Knoetze: Bright Spark

Bright Spark

Bright Spark

Die jaar 2015 begin toe mos toet-en-taal anders as wat ek verwag het. 

Om mee te begin werk my en Nig Elsabé se plannetjie om ons ma’s te verras met ‘n wonderlike kuiergeleentheid toe nie so goed uit nie.  Ek bedoel, alles wat mens kon reël, is gereël, en in daardie opsig was dit ‘n sukses.  Die uitdaging lê toe by die twee sussies self.

Met die eerste kuierslag, by ons huis, was hulle bly om mekaar te sien.  Hulle het uitgevra na mekaar se welstand, en toe is die gesprek verby.  Tannie Bettie, ‘n diabeet, sit op haar stoel en slaap, terwyl ma haar breiwerk vra om te brei. So sit die tweetjies langs mekaar en swyg. Elkeen op haar eie planeet. 

Ons ander kuier ‘n hond uit ‘n bos uit, maar die enigste tekens van opflikkering by die twee sussies, is wanneer ons tee of koffie aandra.  Ons onthou om versigtig te wees met die eetgoed, want Tannie Bettie hou niks van diabetiese kos en peuselgoed nie.

Aand se kant reël ons om op Kersdag weer saam te kuier.  Weer by ons huis, weer sonder veel sukses. Ons plan is om op ‘n ander dag by hul vakansiebestemming in Gouritzmond te gaan kuier. Dit sal sommer ‘n bietjie afwisseling vir ons ma’s ook verskaf.

Op 27 Desember word Tannie Bettie in die hospitaal opgeneem met hartversaking.  Ma volg op 1 Januarie nadat sy weer eens geval het.  Nou kan die kuier nie eintlik meer as vakansie aangesien word nie.  Elsabé se kinders doen darem nog hul ding, en geniet die warm see en ander jongmensaktiwiteite. My eie Willie se maters kom darem ook tot sy redding.  Hy is meer as 10 jaar ouer as Elsbé se kroos.

Die twee niggies is nou op Ouma Patrollie.  Dit kuier tussen die twee sale deur, en tussenin was ons slaapklere en probeer by ‘n dokter of iemand uitvind wat om te wagte te wees.  Die oumas self is nie van veel hulp nie. My ma is tevrede met alles, en haar suster is ontevrede met alles.

Met een besoektyd kom ek in Ma se saal, en daar sit Tannie Bettie in ‘n rolstoel by haar.  Ma stel ons voor aan hierdie vrou.  Hulle het glo so ‘n paar dae gelede by ‘n huis, nou nie ons huis nie, maak sy dit duidelik, ontmoet, en toe kom hulle sommer so saam-saam hospitaal toe. 

Vir die eerste keer waarvan ek weet, is  my Tannie Bettie met die kostelike woordeskat sprakeloos.  My ma weet nie wie sy is nie!

Uiteinde van die vakansie is toe dat Elsbé-hulle se vriende uit Rustenburg nou by ons kuier, want hul kar het gebreek, en hulle kan nie terug nie. Hul vakansieverblyf is ook  nie meer beskikbaar nie. Elsabé se mense moet weer werk, en hulle kan nie langer bly nie.  So, nou word Koos en Alet ons vriende, en ons weet nie of Tannie Bettie betyds ontslaan gaan word sodat sy saam met hulle kan teruggaan Gauteng toe nie.

Dis ‘n moeilike sakie vir Koos en Alet.  Hulle wil graag vir Elsabé en Gustav help, maar aan die ander kant is die pad Noorde toe baie lank met ‘n siekerige en onvergenoegde mens as passasier. My tannie Bettie is ‘n DIVA.

Dit werk toe so uit dat Koos se kar padvaardig is voordat Tannie Bettie reisvaardig is.  Elsabé vlieg weer hierheen om haar ma by te staan, want Tannie Bettie kla dat sy nie “infrastruktuur” hier het nie.  My besoeke en wassery registreer nie op haar skaal van toereiikendheid nie. Sy’s reg ook, want ek is nie so manipuleerbaar soos my liewe niggie nie. Ek dra nie “onwettige” snoeperye aan nie, en na my mening is die hospitaal se kos baie aanvaarbaar en gesond.

Lang storie kort, Ma word toe na ontslag in Huis Elsjé opgeneem, en Tannie Bettie kan ‘n week later saam met Elsabé per vliegtuig terug Noorde toe.

Ek het nou al ‘n lekker agterstand by die ACVV opgebou, en spring dadelik in.  As ek moet eerlik wees, is dit nie net plig wat my op my tone hou nie, maar ook die gemis by die huis.  Dis nie so eenvoudig om jou ma in ‘n versorgingseenheid te gaan aflaai nie.  Helfte van my hart het ook daar agtergebly, en nou proe ek daai skuldgevoelens soos gal hier agter in my mond. Rede sê dat ek nie aan my ma se versorgingsbehoeftes kan voldoen nie, en Satan sê ek’s te sleg. Die feit dat Ma elke keer wat ek besoek, gereed is om saam met my huis toe te gaan, maak dit nie makliker nie.  Ook nie die feit dat haar goedjies elke keer ingepak is, en sy reg is om te gaan nie.  Sy voel mos nou baie beter.

Bedags hardloop ek tussen die diensvertakkinge van ACVV rond, en probeer so om iets vir iemand te regverdig.  Dis glad nie logies nie, ek kan dit nie verklaar nie, want ek kan dit nie verstaan nie.  Ek weet dat daar op hierdie stgadium nie ‘n beter plek is vir Ma nie, maar…..

Elk geval, daar was ‘n probleem met stormwater tussen die crèche en die aftree-oord, en ons het ‘n sloot aan die kleuterskool se kant laat bou om die water van die grensmuur af weg te lei. So op ‘n afstand lyk dit of die besigheid werk, maar ek is ‘n maatskaplike werker, en ek moet seker maak. 

Aan die Sandkasteel se kant van die muur lyk alles reg en goed.  Nou wil ek seker maak dat die muur aan die ander kant ook droog is.  In my effektiewe bui vergeet ek twee dinge.  Die eerste is dat ek bril dra, en die tweede is dat daar ‘n elektriese veiligheidsheining bo-op die muur gespan is.

Die uiteinde van die “ter plaatse ondersoek op voetsoolvlak”,  is dat die bril en die heining ontmoet, en ek soos ‘n blaar in die wind verby Tossie, wat agter my staan, trek, en soos ‘n sak aartappels agter haar met Moeder Aarde kennis maak. Tossie skrik haar ook in ‘n ander bloedgroep in, want sy weet dat ek  al talle rugoperasies en ‘n nekoperasie ondergaan het, en NIE MAG VAL NIE.

Willie en sy pa is baie jammer vir my, en dra my behoorlik op die hande.  Rachel se reaksie was: “Dit was nou nie Ma se slimste move nie, maar sekerlik die brightste” Ai my kind, jy weet hoe om my uit die jammerput te kry!  My familie en vriende noem my nou die “bright spark” en ek dink ek verdien die titel.

Hier sit ek nou, weke later en bestekopname doen:

1.       Tannie Bettie is veilig (maar erg ontevrede) terug in haar versorgingsoord in Randfontein;

2.       Joamé (Elsbé se kleinsus) het Ouma geword van ‘n mooie ou dogtertjie;

3.       Elsabé en familie is op gereedheidsvoet vir Joamé se jongste (Sakkie) se troue;

4.       Ouma Bettie se uitrusting vir die okkasie het sy uitdagings gebring, maar dis gereed vir die groot dag;

5.       Ma is veilig in Huis Elsjé, en sy pas goed aan.  Sy is nie meer elke dag gereed om huis toe te gaan nie, en sy sê die mense daar is baie goed vir haar;

6.       Ma bekommer haar nie meer oor alles wat sy moet betaal nie, want haar kantoor (Huis Elsjé se personeel) hanteer alles namens haar;

7.       Ek sit met ‘n rugstut wat die pyn heel draaglik maak, en skryf ‘n blog.

Ek sou met reg kon sê: “Ende gut, alles gut” , maar moet ek so vervlaks moeilik leer?

Die Hond-gevoel van 'n Alzheimer-kind

Die Hond-gevoel

Wanneer is dit die regte tyd om ‘n geliefde wat aan Alzheimer se siekte ly, na ‘n plek van versorging te stuur?

Hierdie vraag word so dikwels gevra, en tog is daar geen duidelike antwoord nie. In ons geval (letterlik en figuurlik) het die besluit homself geneem.

My ma ly aan Alzheimer se siekte, en ons het in dieselfde huis gebly. Ma was relatief gemaklik om te versorg en omdat sy stillerig van geaardheid is, was sy nooit vir ons ‘n verleentheid nie. 

Toe die fisieke aftakeling egter begin, het dit ‘n perd van ‘n ander kleur geword. 

Skielik kom Ma nie meer winkels toe gaan nie, want sy kan nie so ver loop nie.  Sy weier om gemaklike skoene aan te trek, want dan lyk haar voete so groot en so lank.  ‘n Loopapparaat het in die huis gehelp, maar sy wou om die dood nie strate toe met die karretjie nie – en kerk toe: glad nie. Die menses al vir haar lag, was haar verweer. 

Op ‘n keer het sy wel ingestem om met die karretjie dorp toe te gaan, maar toe wou sy opsluit hakskoene aantrek.  Selfs ék het gedink die mense gaan vir ons lag. Op die ou end is ons toe darem dorp toe met gemaklike skoene en die karretjie.  Haar Rolls Royce is van dié soort met ‘n sitplekkie ook.  So, sy kon plek-plek gaan sit as die bene te lam word.  Ongelukkig is die Rolls Royce nou nie so ‘n goeie plaasvervanger vir ‘n  rolstoel nie, want as Ma gestoot wil word, moet sy haar voete in die lug hou.  Dít is glad nie so gemaklik as mens reeds ‘n lamheid in die bene het nie.

Hierdie goedjies kon ons almal nog soort van hanteer.

Min het ons geweet wat  voorlê. Op ‘n dag val Ma van die rusbank af waar sy gelê het. Sommer net so, val sy af.  Ek en die huishulp kan haar nie optel nie, want dis nou dooie gewig wat daar lê. Ma is met kussings en wat nog gemaklik gemaak, en moes toe maar daar lê totdat Manlief huis toe kom. Ons het gedink dis ‘n geïsolerde geval, maar ons was verkeerd. Die nuwe patroon was dat Ma val.

Ma val in die hysbak (trappe is lankal nie meer ‘n moontlikheid nie), Ma val in die badkamer. Ma val van die toilet af. Ma val van die bed af. Ma val later tot drie keer op een dag.  Ons probeer keer, maar dis nie altyd moontlik nie,  selfs al is ek aan haar sy.  As die val kom, dan kom hy. ‘n Wildvreemde man wat saam met familie hier aankom is darem een keer in die gelukkige posisie om te sien Ma gaan val, en haar betyds te vang.

Ma is later vol blou kolle en pyne. Op ‘n wonderbaarlike manier het sy nog niks gebreek nie.  Ek bedoel nou soos ‘n heup, of ‘n been, of ‘n rib of so iets. Ma is so broos, dit breek my hart.

Op Nuwejaarsdag net na ete, is ek besig om die vuil skottelgoed kombuis toe te dra toe ek ‘n slag en ‘n gil agter my hoor.  Ek is omtrent drie treë van Ma af, maar dis drie treë te ver en drie leeftye  te laat, voel dit vir my.

Nadat ons Ma opgehelp en tot op ‘n gemakstoel gekry het, kla sy dat sy seerkry as sy diep asemhaal.  Ek is bang dat Ma nou ‘n rib gekraak of gebreek het.  Sy het baie hard geval.  Sy was die een oomblik nog besig om die plekmatjies aan tafel bymekaar te maak, en die volgende oomblik lê daar twee stoele omgeval, en Ma se kop het die teetrollie weggestamp.  Alles op die harde teëlvloer van die eetkamer.

Ons neem Ma hospitaal toe.  Daar is niks gebreek nie,  maar ai, dit voel so sleg om haar so in pyn te sien lê.  Die ergste is eintlik dat sy nie mooi weet hoekom sy in die hospitaal is nie.  Ma ken hospitale, en sy het al baie tyd daar deurgebring met haar hartprobleme. Sy is verward.  Elke keer as ons vra hoe dit gaan, sê sy dit gaan baie beter, dankie. 

Sy stel ons voor aan haar suster, wat van Gauteng af hier kom vakansie hou het, en met hartversaking in dieselfde hospitaal beland het, so drie dae voor Ma se opname.  Ma weet egter nie wie die vrou in die rolstoel by haar bed (kotkante op) sit nie.  Sy vertel dat sy die vrou hier anderkant by ‘n huis ontmoet het.  Dis nou nie ons huis nie, maar ‘n ander huis.  Toe kom hulle somer saam-saam hospitaal toe. Die hele geskiedenis van hoe haar suster kom kuier het, en díe se moeite om tot hier te kom, al die huisgaste, die kuiery, en die susters se woordelose samesyn is weg. Dis ‘n vreemde vrou wat nou hier saam met haar in die hospital sit. Selfs Tannie Bettie is sprakeloos, en dít wil gedoen word.

Ek en my broers besef dat dit nie so kan aangaan nie.  Met Ma vir nou veilig in die hospitaal, begin ons in alle erns na ‘n oplossing soek. 

Daar was voorheen tuisversorgers, nog deur oorlede Pa gereël, maar dit het nie so goed uitgewerk nie.  As Ma die versorger in die huis laat bly, voel dit vir haar die vrou is haar gas, en wil sy die heeltyd onthaal. Sy kan dit nie meer doen nie, en dan voel sy  sleg.  As die vrou toegelaat word om haar te help, is sy oor dieselfde kam geskeer as ‘n huishulp, en dan mag sy nie in die huis slaap, bad of aan tafel eet nie. Ma kom uit die apartheids-era, en niks sal daardie diepgewortelde manier van doen verander nie.

Dan is daar nog die paranoia.  Ma sluit gedurig alles.  Almal is potensiële diewe en aanranders, moordenaars of verkragters.  Ons koerante en nuusberigte is hier van geen hulp nie.  Dit versterk Ma net se wantroue.

Terwyl ek nog koorsig soek na oplossings en assesserings en onderhoude probeer reël (meeste mense is nog met vakansie) bespreek my twee broers die saak daar eenkant in die karoo.  Hulle begin neig na die siekeboeg-gedagte. Ons kom telefonies ooreen om laasgenoemde deegliker te ondersoek.

Ek is betrokke by ACVV Huis Elsjé, ‘n tehuis vir die versorging van Alzheimer-lyers.  My Pa het die gebou opgerig en toe aan die ACVV geskenk.  Die tehuis is na my oorlede sussie, Elsjé, vernoem. Dalk sal Ma tuis voel.

So gebeur dit toe dat ek Ma op die dag van haar ontslag uit die hospitaal, sommer reguit na Huis Elsjé neem.  (Manlief se gemoed laat hom in die steek, en hy volg ons ongesiens vanaf die hospitaal tot by Huis Elsjé. Ek en Ma dink ons is alleen)  Sy word opgeneem in die tweede laaste beskikbare bed. Ek het darem vooraf tyd gehad om te reël dat die bestuurder van Huis Elsjé, Mnr Gert Meiring, Ma in die hospitaal besoek om homself te vergewis dat Ma regtig gereed is vir Huis Elsjé. Ek het ook  haar (gemerkte)klere, toiletware, ‘n paar portrette en so aan in haar kamer te gaan sit sodat sy nie so vreemd sal voel nie.

Ma is ewe gedwee toe ek aan haar verduidelik dat ek nie meer mooi genoeg na haar kan kyk nie, en dat hier ‘n span mense is wat kan help keer dat sy nie weer seerkry nie. Sy aanvaar dit, maar wil sedertdien elke keer as ek daar kom, weet wanneer sy dan kan huis toe kom. 

Ek moet myself dan daaraan herinner dat Ma die laaste tyd ook nie meer tuis gevoel het by die huis nie.  Voor Kersfees het sy vir ‘n volle twee weke lank elke dag twee tasse gepak het, want, het sy geredeneer, ons het tog met ‘n kar hierheen gekom, en ons sal dan seker weer met ‘n kar huis toe gaan.  Ek het aangeneem sy verwys na die huis waar sy grootgeword het. Sy het my tot vervelens toe gevra of my pa ooit in hierdie huis was, of hy die snaakse huis gesien het.  As ek dan vir haar sê dat hulle vir tien jaar hier gewoon het voor Pa se dood, was sy kwaad omdat ek dan nie weet  wat sy bedoel nie.  Sy het nie aanvaar dat Pa oorlede is nie. Sy het egter die gordyne herken.

Ek verduidelik elke keer weer dat dit nie veilig is by die huis nie.  ‘n Vriendin het al vir haar gaan kuier, en broer Gert en sy gesin was ook al hier vir ‘n besoek, maar Ma onthou dit nie.

Ek wéét dat Ma hier die allerbeste behandeling kry wat moontlik is.  Daar is genoeg versorgers, etes word dieetkundig uitgewerk en voorberei, medies word sy soos porselein opgepas, en daar is ook aktiwiteitskoördineerders wat  met groot kreatiwiteit en ywer sorg dat verveling, die groot vyand, nêrens vastrapplek kry nie.

Hoekom voel ek dan soos ‘n hond? Hierdie ding wat ons skuldgevoelens noem, het geen logiese faset nie. Dis ‘n onding.  Maar hy sit.  Hy maak nes in jou lewe met die doel om te bly.  Niemand kan jou van hom verlos nie. Miskien sal Tyd die ding doen?  Intussen loop ek maar met die geveg in my binneste: Ma se versorging versus my gevoel van verlies en onbevoegdheid. Maar Ma se versorging  en welsyn moet altyd wen.